36. De eerste co-productie met het Zaantheater was op zondag 3 april 2016 een feit, toen The Unthanks Zaandam aandeden voor een eenmalig concert in Nederland. De band is in het afgelopen decennium doorgestoten naar de top van de Britse folkscene. Maar, getuige de trits Diversions-albums met o.a. projecten waar het werk van Anthony & The Johnsons en Robert Wyatt centraal staan, en de soms klassieke ondertonen, ze deinzen er zeker niet voor terug om buiten de wellicht begrenzende kaders van folk te stappen.
Het in 2015 verschenen en door critici lovend ontvangen album Mount The Air heeft een prachtig verstilde sfeer vol ingetogen instrumentatie en arrangementen. Soms wordt aan jazz en dan weer aan klassiek gerefereerd, maar de folkwortels blijven altijd prominent aanwezig. De composities, zoals altijd een vermenging van traditionals en eigen werk, zijn allen van uitzonderlijke klasse. Mount The Air is een magistraal album dat alle aandacht verdient.
De band bestaat naast Rachel en Becky Unthank uit Adrian McNally (o.a. piano), Niopha Keegan (viool) en Chris Price (diverse snaarinstrumenten).
Met een bijna uitverkochte Forbo Flooringzaal van het Zaantheater was dit met stip de nummer 1 qua publieke belangstelling voor een Roots aan de Zaan-concert. Dat mag ook wel eens vermeld worden!
Beeld van het optreden van The Unthanks
Snapshot uit de nieuwsbrief (2016)
Met de hakken over de sloot: de bestseller van alweer zesendertig edities Roots aan de Zaan (vanwege enige afzeggingen kwamen we op exact één persoon méér uit dan het vorige record, dat van CCC Inc. – maar toch, record is record), dit was een optreden dat lang op het vuur stond, en bleek uiteindelijk een ware scoop toen bekend werd dat de The Unthanks geen Europees tourtje gingen doen zoals aanvankelijk verwacht, maar gewoon even speciaal overkwamen naar Zaandam.
Engelse fan
Zo hadden we ook een Engelsman in het publiek die even op en neer reisde hiervoor – want tegenwoordig spelen ze doorgaans in een uitgebreide line-up (onlangs zowaar met symfonie-orkest), maar deze Engelse fan wilde de groep gewoon weer eens puur, in de essentie zien. Hij werd niet teleurgesteld (ook al buitelde hij exact één minuut voor aanvang de zaal in: zijn wat te krap geboekte vlucht had wat vertraging gekend).
Het was dan wel het drukstbezochte Roots aan de Zaan concert, tegelijk hadden we er zelf – behalve het promoten – niet gigantisch veel aan te doen op de dag zelf: niks geen uitgebreid instrumentarium (de vleugel is van het Zaantheater en zou 48 uur later bespeeld worden door Hans Teeuwen), geen gesjouw met van alles, kaartverkoop was niet aan ons … doorgaans zijn we orprecaroka (dat is organisatie-presentatie-catering-roadie- kaartverkoop ineen), en deze dag eigenlijk … tsja, gewoon, publiek.
Alhoewel we er even niet gedacht hadden aan de rol die we ook voorheen steeds hadden, namelijk dat van één der Muppets genaamd Scooter, die aan het begin van elke show immer het hoofd om het hoekje van de kleedkamer steekt en, ook nu, zou hebben gezegd “fifteen seconds to curtain, Unthanks!”.
Leeg
En zo kwam het dat Edvard de band tromroffelend aankondigde – waarna applaus volgde… en het podium angstvallig leeg bleef. Daar zat ik, ingekapseld in het publiek, plots denkend “ik geloof dat ik even had moeten melden dat het concert begon”. Ze waren de tijd vergeten. Dat komt zo, we hadden voor een assortiment aan smakelijke speciaalbieren gezorgd in de kleedkamer, en tsja, dan vergeet je de klok wel eens.
Net toen de leegte daar wat pijnlijk werd, duikelden Rachel en Becky het podium op. Ton Maas pikt het verhaal op in zijn recensie op mixedworldmusic:
Nadat de enthousiaste spreekstalmeester het publiek had verzocht om een ‘daverend applaus’, lieten de dames bijna een halve minuut op zich wachten, naar eigen zeggen omdat ze zich hadden verkeken op de hoeveelheid trappen vanuit de kleedkamer naar het podium. Bovendien was Rachel nog iets vergeten, dus moest Becky het publiek enkele minuten onderhouden met een inleidend praatje. Net toen ze te kennen gaf nu wel alles te hebben verteld, stommelde Rachel terug het podium op met twee papiertjes, die ze vervolgens op de vloer legde – blijkbaar de setlist van de voorstelling.
Wat de folkwereld fundamenteel anders maakt dan alle andere muzikale domeinen, is dat dit soort gerommel geen enkele ergernis opwekt bij het publiek. Het hoort er gewoon bij, net als de meestal veel te uitvoerige aankondigingen van de nummers, als regel uit de losse pols, met alle haperingen en herhalingen van dien.
Mirjam Adriaans van Folkforum.nl schreef een mooie recensie die de dag erna online verscheen, en voor eenieder die dat miste, nemen we dat schrijven (met permissie) integraal over. Dank Mirjam!
Prachtige donkere liedjes
“Buiten schijnt de zon en wordt het de eerste warme dag van het jaar, binnen in een nagenoeg uitverkocht Zaantheater in Zaandam is het benauwd, maar zingen The Unthanks wel hun prachtige donkere liedjes over de scheepsindustrie rond Newcastle en andere vaak intrieste miserie, met magische engelenstemmen waarnaar de zaal niet anders kan dan muisstil luisteren.
Al een jaar of drie worden in en rond Zaandam folkconcerten georganiseerd door Roots aan de Zaan. Soms staan er bekende namen uit de oude doos, zoals Fairport Convention, Tannahill Weavers of CCC Inc., maar ze hebben er ook oog voor jonger talent, waarvan er heel wat te vinden is aan de andere kant van de Noordzee. Zo waren onder meer Lucy Ward, Gilmore & Roberts en O’Hooley & Tidow er al te gast en gistermiddag dus The Unthanks, de groep rond de zusjes Rachel en Becky Unthank, die meer dan de moeite waard is om een stukje voor te reizen, er waren zelfs bezoekers uit Engeland gekomen.
Het is al acht jaar geleden dat ik ze zag, toen nog onder de naam Rachel Unthank & The Winterset, de voorloper van The Unthanks. Toen maakten de dames al diepe indruk met intrieste liedjes en prachtige samenzang, samen met violiste en zangeres Niopha Keegan die vanmiddag ook nog hypnotiserende klanken tovert uit een Indiaas harmonium.
A capella
Maar ze beginnen a capella als duo, Rachel is de setlist vergeten, dus gaat ze die nog even halen en mag Becky het optreden inleiden en vertellen dat zij het verlegen zusje was, maar dat ze als kind al samen zongen. En dan wordt met de eerste regel, When I was young I lived in a hall… meteen duidelijk dat dit een optreden gaat worden om in te lijsten. Stemmen die niet alleen mooi bij elkaar kleuren, maar in elkaar lijken te smelten waar nodig om dan ook weer natuurlijk uit elkaar te vloeien als dat past.
Er is geen vaste rol voor een van beide dames, soms zingt Rachel solo, dan Becky, hoog, laag, ze kunnen het allebei. Hier en daar vult Niopha Keegan mooi aan, onder meer in het fijne folknummer Magpie van het vorig jaar verschenen album Mount The Air, dat genomineerd is voor een BBC Radio 2 Folk Award. Hier zorgt pianist Adrian McNally voor bezwerende klanken op harmonium. Met snarenman Chris Price (gitaar, mandoline, ukulele) maakt hij het vijftal compleet.
Intens ontroerend
De twee mannen spelen een belangrijke rol in Mount The Air, dat van een orkestrale suite op de gelijknamige cd wordt teruggebracht tot een heerlijk sobere uitvoering. Aan het einde van de eerste set komt de actualiteit even hard binnen met een intens ontroerend Hymn For Syria (We Should Take Them All). Het is een stuk uit een project met het Philharmonic Orchestra in Liverpool dat ze net afgerond hebben. Met de wanhoop die daarin doorklinkt en de flink aanzwellende instrumentatie nog in de oren begint de pauze, koud klinken de woorden nog na:
Children put to sail
From land far worse than sea
If the boat goes down
We will only drown
Maar dan is het nog niet gedaan, in de tweede set komen nog een paar projecten van de dames aan bod. De zusjes komen uit Northumberland, een streek waar de scheepsbouw een belangrijke rol speelt in de geschiedenis, dus veel van de traditionele liedjes uit dat gebied hebben dat onderwerp als thema. Een aantal van die liedjes zijn op het album Shipyard Songs (Diversions Vol. 3) terechtgekomen. Shipbuilding bijvoorbeeld, een nummer van Elvis Costello, waaraan McNally naast piano ook zijn stem toevoegt. Even is er een vrolijke noot omdat Rachel zich vergist in de naam van de schrijver van Testimony Of Patience Kershaw, het droevige verhaal van een 17-jarig meisje uit Halifax in Yorkshire dat in 1842 in de mijn werkte.
Tot op het bot
McNally verbetert vriendelijk doch beslist, nee, het was niet de beroemde Britse komiek Frank Skinner maar Frank Higgins die dit neerpende. De luchtigheid is welkom, tussen alle zwartgalligheid door in de liedjes waarmee The Unthanks toch telkens weer tot op het bot weten te raken.
Ondertussen hoorden we nog niets over de Eerste Wereldoorlog, die deze jaren uitgebreid herdacht wordt in Engeland. Daar komt verandering in met Socks, een gedicht van Jessie Pope uit het programma A Time And Place. Daarvoor werkten ze samen met Sam Lee om liedjes gebaseerd op poëzie uit of over die tijd te brengen. Donker pianospel ondersteunt nu de helderwarme stemmen die de zorgen uitdragen van een breiende moeder of misschien wel oma van iemand die naar het front is vertrokken.
Om niet al te somber te eindigen wordt afgesloten met twee luchtiger stukken. Cannily, Cannily (dat The Unthanks opnamen voor Joy Of Living: A Tribute to Ewan MacColl) is eigenlijk een wiegeliedje, maar zo laat McNally weten, “we managed to make it sound bleak”. Canny Hobbie Elliott krijgt een fijne folky uitstraling met sprankelende zang, subtiele piano, heldere viool, een ritmische ukulele en niet te vergeten een aanstekelijk klompendans-intermezzo.
De tijd is voorbijgevlogen, en volkomen terecht volgt een staande ovatie en een toegift. Bijkomen kan op een terrasje of bij het Indisch buffet dat een paar straten verderop is georganiseerd.
Enige optreden
Dit was helaas het enige optreden van The Unthanks in Nederland. De groep wil graag vaker op het Europese vasteland spelen en dat gaat in elk geval in de zomer gebeuren, op 9 juli komen ze op volle tienkoppige sterkte spelen op de folkdag van het Brusselse festival Brosella, dat dan zijn 40ste editie gaat beleven. Later volgen nog festivals in Tsjechië en Portugal.”
Tot zover Folkforum.nl
Bijzonder sociaal
Rest nog dank te zeggen aan Martin Tijdgat voor enige welkome chauffeurs-werkzaamheden die zondag (twee Schiphol-ritten met geluidsman Joel Borkin -heen- en bandlid Chris Price -terug- die beiden respectievelijk op de zaterdag en de maandag verplichtingen elders hadden, waardoor ze apart van de rest van de band hebben moeten reizen). Dank Martin! Je bood hulp de vorige keer aan “mocht het eens nodig zijn”… en dan moet je dus oppassen, want we maken er direct misbruik van, ha!
Een besloten buffet volgde in onze reguliere stek De Kleine Waarheid, waar naast de band nog een handvol bezoekers langs kwam (de meeste bezoekers reserveerden via het Zaantheater en ontvingen deze nieuwsbrief niet waardoor ze er niet van geweten zullen hebben – we waren met plusminus 25 aanwezigen). Uiteindelijk bleven, op die eerste terras-avond van het jaar, nog slechts de Roots aan de Zaan-organisatie en de band over, waar we merkten dat we zelden zo’n lustig onderling kwebbelende – en dus onderling bijzonder sociale – band te hebben meegemaakt.
Enne … Rachel Unthank mag dan wel bedaard en gedecideerd zingen op het podium, maar met een aantal Texels Skuumkoppe’s achter de kiezen (die, in mijn geval althans, het begrijpen van het noord- Engels accent extra moeilijk bleek te maken) is ze, op haar praatstoel ratelend, vrij moeilijk bij te houden … zo weet ik dus nu uit ervaring. Ik gooide er af en toe op -naar ik hoop de juiste plekken- wat instemmende knikjes en begrijpende lachjes tegenaan, en nu en dan een anekdote die naar ik dan maar hoopte matchte met waar zij over praatte – maar … vraag me nu niet waar ze het werkelijk over had, op dat terrasje daar aan de Klauwershoek, die eerste echte lente-avond in Zaandam.
na het Zaantheater-concert, iets verderop in De Kleine Waarheid
